Professionalisering in Toezicht is niet het afvinken van lijstjes, maar het ontwikkelen van een gedeelde taal en een cultuur waarin de echte dilemma’s op tafel komen. Dáár zit de waarde van goed toezicht.
Een stormachtig begin
Toen ik werd gevraagd om een professionaliseringstraject te begeleiden voor de Raad van Toezicht van het Hondsrugcollege in Emmen, werd me al snel duidelijk dat we het niet alleen gingen hebben over structuren en systemen. Ik maakte kennis met Kees, een doorgewinterde toezichthouder met een scherpe tong en een kritische blik.
Tijdens mijn eerste presentatie over het traject dat de toezichthouders en de bestuurder wilden ingaan, duurde het slechts tien minuten voordat Kees zich luid en duidelijk liet horen: ‘Daar ben ik het helemaal niet mee eens…’ Geen onderzoekende vraag, geen diplomatieke opening, maar een stevige stellingname. Even dacht ik: dit wordt een uitdaging. Later begreep ik dat Kees een toezichthouder is die de discussie graag op scherp zet, juist om het echte gesprek op gang te brengen.
Toen ik hem hier later op aansprak, glimlachte hij. ‘Ja, ik ben vocaal, maar de soep wordt niet zo heet gegeten als ik hem opdien. Soms is het nodig om dingen even aan te zwengelen.’ Een belangrijke les: je moet de mensen in een Raad van Toezicht leren kennen om hun rol in het geheel goed te begrijpen.
Dilemma’s: organisatie- of maatschappelijk belang?
In de gesprekken die volgden, ging het onder meer over één fundamenteel dilemma: hoe verhoudt het belang van de organisatie zich tot het bredere maatschappelijke belang? Kees gaf een treffend voorbeeld: ‘In Emmen is het onze verantwoordelijkheid om goed onderwijs te leveren aan jonge mensen. Als het gaat om het gymnasium hebben we jarenlang gedacht in termen van concurrentie met het Esdal College. Volgens de wet Bestuur en Toezicht Rechtspersonen moeten wij ons richten ‘naar het belang van de organisatie’. Dat betekent dus: de strijd om de leerling… Maar volgens onze governance code hebben we als Raad van Toezicht ‘een extern verbindende en intern stimulerende rol’ als het gaat om de verantwoordelijkheid voor een regionaal dekkend, kwalitatief hoogstaand en zo divers mogelijk onderwijsaanbod.’
Kees gaat verder: ‘Met onze nieuwe bestuurder hebben we in de afgelopen periode een minder competitieve blik ontwikkeld. Je kunt niet alles in een toezichtkader vastleggen, je kunt wel het gesprek voeren over deze dilemma’s. Als ik het diplomatiek zeg: het maatschappelijk belang staat voorop. Als ik het eerlijk zeg: we zijn nog wel eens wat ambivalent.’
Het toezichtkader: een cockpit met parameters
In de bancaire wereld, waar Kees vandaan komt, is er ook de spanning tussen systeemwereld en leefwereld. Kees geeft aan dat hij toezicht bij de bank vaak heeft ervaren als een kwestie van ‘comply or explain’. Wel waarschuwde hij, als je niet oppast, blijft er alleen ‘comply’ over. ‘Dan wordt het systeem belangrijker dan de afwegingen en argumenten die je met elkaar uitwisselt. Het toezichtkader moet dienstbaar zijn aan het goede gesprek.’
Toch erkende hij ook het belang van systemen: een cockpit met parameters die inzicht geven in hoe de organisatie ervoor staat. ‘Meten is weten. Het gaat echter niet om afrekenen op één cijfertje in het rood; het gaat erom dat we het gesprek aangaan over wat die cijfers betekenen.’
De ‘Hunebed Highway’
Terugkijkend op het professionaliseringstraject trok Kees een mooie parallel met de ‘Hunebed Highway’ waaraan de school ligt. ‘Zie de organisatie als een hunebed. De bovenliggende steen is het doel; de dragende stenen daaronder zijn de voorwaarden zoals goed personeelsbeleid, onderwijskwaliteit en financiën. Als je alleen met beheer bezig bent, mis je de visie. Dit traject heeft ons geholpen om weer naar de bovenliggende steen te kijken.’
Het resultaat? Een Raad van Toezicht die niet alleen ‘toetst’, maar ook richting geeft. Een Raad van Toezicht die niet meer wordt overspoeld door een brij aan gegevens en weet waar het gesprek over moet gaan. En, zoals Kees het mooi verwoordde: ‘We doen dingen niet meer als een kip zonder kop.’
Deel via social media: