Sta je als bestuur voor de vraag of samenwerking of zelfs een fusie de juiste stap is? Je bent niet de enige. Wij hebben in de afgelopen jaren tientallen fusies en samenwerkingen tussen onderwijsinstellingen begeleid. Daarbij zagen we zeer regelmatig dezelfde vragen terugkomen en leerden we lessen die je als bestuurder veel tijd, energie en frustratie kunnen besparen.
Waarom onderwijsbestuurders kiezen voor samenwerking of fusie
Belangrijke motieven zijn:
- Demografische krimp die het moeilijker maakt om de kwaliteit en breedte van het onderwijsaanbod te behouden.
- De wens om je positie in de regio te versterken, bijvoorbeeld binnen samenwerkingsverbanden of onderwijsregio’s.
- Toenemende administratieve lasten en groeiende behoefte aan ondersteuning op het gebied van onderwijskwaliteit, personeel en financiën.
- De ambitie om de samenwerking tussen primair onderwijs en kinderopvang te versterken (IKC-vorming).
- De versoepeling van de fusietoets, waardoor samenwerking eenvoudiger wordt.
- De mogelijkheid van een samenwerkingsbestuur tussen openbaar en bijzonder onderwijs.
We zien ook een nieuwe trend: diverse besturen hebben met NPO-gelden tijdelijke staffuncties op het gebied van bijvoorbeeld onderwijskwaliteit en HR bekostigd. Nu die gelden wegvallen, blijkt de ondersteuningscapaciteit kwetsbaar. Samenwerking of fusie met een logische partner kan dan een duurzame oplossing bieden.
Communiceer vanaf dag één
Zodra de intentieverklaring er ligt, is open en transparante communicatie cruciaal. Betrek direct de medezeggenschap, het topmanagement, de Raad van Toezicht, ouders, gemeente en vakbonden. Een goed communicatieplan is cruciaal om vertrouwen te behouden en voorkomt misverstanden en weerstand.
Kijk verder dan de verplichte papieren
De Fusie Effect Rapportage (FER) is verplicht, maar zegt niet alles. Doe ook een diepgaand haalbaarheidsonderzoek naar onderwijs en de leerlingenzorg, identiteit, personele gevolgen, financiën, de toekomstige inrichting van de medezeggenschap en juridische kaders. Breng zowel de voordelen als de risico’s in kaart en bepaal hoe je die laatsten kunt beperken.
Richt een sterke projectorganisatie in
Een fusie of samenwerking vraagt om een strakke organisatie. Er zijn veel agenda’s en belangen te combineren, expertise moet samenkomen en de dagelijkse werkzaamheden moeten gewoon doorgaan. Het inrichten van een interbestuurlijke stuurgroep die regelmatig bijeenkomt en de koers bewaakt is een efficiënte vorm. Daarnaast kunnen werkgroepen op thema’s zoals onderwijs en personeel de nodige input leveren voor het haalbaarheidsonderzoek en de FER. Laat ook de medezeggenschap meedenken over de nieuwe structuur en plan tijdig overleg met de vakbonden. Zo blijft het proces op alle onderdelen beheersbaar en gedragen.
Neem ruim de tijd voor formele zaken
Het formele moment van overdracht lijkt ver weg, maar vraagt veel voorbereiding: statuten, overdrachtsakte, notaris, eventuele vastgoedkwesties, grondslagformulering, een nieuwe naam, akkoord van de Raden van Toezicht en – indien relevant – toetsing door de NKSR op de katholieke identiteit. Het is verstandig te kiezen voor een notaris met ervaring in onderwijsrecht. Zo weet je zeker dat de fusie voldoet aan alle onderwijswetgeving en het proces soepel en efficiënt verloopt.
Kies de vorm die écht bij je past
Niet elke samenwerking hoeft een fusie te zijn. Soms is een holding of personele unie beter passend. De beste samenwerking is die samenwerking die écht verschil maakt voor je leerlingen en je onderwijs.
Onze conclusie
Een fusie of samenwerking kan veel opleveren, maar alleen als het onderwijs voor leerlingen er aantoonbaar beter van worden. Het proces vraagt om duidelijke keuzes, transparante communicatie en een zorgvuldig ingerichte projectorganisatie met oog voor de mensen die het moeten doen.
Wij begeleiden al jaren onderwijsbestuurders bij fusies en samenwerkingen. Wil je weten hoe wij dit traject samen met jou kunnen vormgeven?
We denken graag mee!
De 7 belangrijkste lessen die wij leerden uit de fusiebegeleidingen in het onderwijs
Begin met het ‘waarom’
Bij elke samenwerking lever je een stukje autonomie in. De vraag is: wat levert het op voor de scholen en de leerlingen? Breng vanaf de start helder in beeld waarom je een fusie overweegt. Wordt het onderwijs er direct of indirect beter van? Zo niet, dan is het misschien niet de juiste stap.
Voorbeeld: Twee kleine verenigingen in Friesland konden dankzij hun fusie een fulltime kwaliteitsmedewerker aanstellen. Dat maakte direct verschil voor de scholen en de leerlingen.
Investeer in grondig voorwerk
Een succesvolle fusie begint met een vertrouwelijke verkenningsfase. Formuleer samen de motieven, bespreek mogelijke breekpunten (vaak op het vlak van ego, emo & euro), en maak een realistische planning met ruimte voor informatiebijeenkomsten, medezeggenschap, ouderraadpleging, overleg met vakbonden en voorbereiding van statuten.